"Gözlerinin önünde o mâî gece ile bu siyâh gece tekabül etti: Mâî ve siyâh. Âh! Bîçâre hırpalanmış ezilmiş hayat! Mâî bir gece ile siyâh bir gece arasında geçen şu nasîbsiz bahtsız ömür!" 

Karşıtlıkları realist düzlemde inceleyen bir roman Mâî ve Siyâh. Gerçeğin kara tokadının Ahmed Cemil'in aydınlık mavi düşlerine inişini anlatır bize. 

Hâlid Ziyâ'nın ustalıkla kurduğu gerçekçi bir klasik Mâî ve Siyâh. Romancı estetik anlatımı ve ayrıntılı tasvirleriyle roman boyu çözümlenmek bilmeyen ikilemleri çatışmaları ve onlarla boğuşan Ahmed Cemil'i gözlerimizin önüne güzel çizilmiş bir resim gibi sunar. Mâî ve Siyah edebiyatımızın yolunu akkor gibi aydınlatan zamanından öte bir romandır adeta. 

"Anlatımızda gerçek anlamda çevre ve ruh betimlemelerinin Hâlid Ziyâ ile başladığını söylersek pek de yanılmayız... Hâlid Ziya Ahmed Cemil'i tek yönüyle ele alınan romantik kahramanlardan farklılaştırarak onun hem ruhsal yönüyle hem toplumsal yönüyle canlandırılabilmesini sağlar. Bir başka deyişle kahramanı 'tek boyutluluktan çok boyutluluğa' götürür."