Bir toplumda aydınlanma ihtiyacının semptomu alameti nedir diye sorarsanız cevabım şu olur: Bir ruhban sınıfının oluşması. Zira ruhbanın oluşması insanın taklid'e düşmesi ve hayvaniyet'e gerilemesi demektir. Vicdan üzerinde vesayetin başlangıcıdır.

Evet bugün İslam dünyası denilen coğrafyada ve İslami gelenekte değişik varyantlarıyla bir ruhban sınıfı oluşmuştur. Hem de yüzyıllardır etkin bir şekilde kendini yeniden üretegelmiştir. Bireyin akıl ve iradesi üzerinde vesayet veya velayet üreten tüm kurumsallaşmalar bu açıdan ruhbandır.

Evet insan halife olduğu için korkunç varlıktır (zeluman cehula). Melekler şahittir ki insan olmadan Müslüman olamazsın. İnsanlar şahittir ki hürriyet olmadan iman olmaz. Bu kitapta yer yer dile getireceğim üzere de demokrasi olmadan İslam olmaz.

Eleştiriye tahammülü öğrenemeyenler medeniyet kuramaz sorunlarını çözemez. Buna dini eleştiri ve görüş farklılıkları dahildir. İnsan itiraz ve eleştiri imkanına sahip olmasaydı insan olamazdı. Acı ama gerçek: Müslümanların yeterince insan olmayı başardıkları söylenemez.