Dünyamızın etrafını kuşatan ve canlı hayatı sağlayan atmosferin uluslararası hukukça ele alınması oldukça yenidir. Atmosfer uzunca bir süre devletlerin hava sahasına ilişkin seyrüsefer nitelikli ele alınmıştır. Atmosferi tehdit eden küresel çevre sorunlarının ortaya çıkması ile atmosfer uluslararası hukuk müfredatına dahil olmuş ve çevre koruması açısından değerlendirilmeye başlanmıştır. Atmosfer karşılaşılan çevre sorunlarına özel olarak ele alınmış uluslararası hukukta genel çerçeveli bir biçimde düzenlenmemiştir. Bu çalışmamızda atmosferin korunmasını uluslararası hukukta devletlere yüklenilen sorumluluklar çerçevesinde ele aldık. Bu amaçla en başta uluslararası sözleşmeleri teamül hukuku kurallarını ve Uluslararası Hukuk Komisyonu çalışmalarını inceledik. Mevcut küresel koruma rejimleri olan ozon tabakasının korunması rejimi ve iklim değişikliği rejiminin oluşturduğu sorumluluk yapısını inceledik. Çalışmamızda atmosferi mevcut iklim değişikliği ve ozon tabakasının korunması rejimi ile kısıtlı bir biçimde ele almamaya gayret ettik. Uluslararası çevre hukukunun genel kaideleri ve uluslararası hukukta devletin sorumluluğu kurumlarından yararlandık. Ayrıca doktrin ve uluslararası kurumlarca hazırlanan belgeler çalışmamızda yol gösterici olmuştur. Bu çalışma uluslararası hukukta henüz ele alınmaya başlanan bir konu olan atmosferi değerlendirir ve devletlerin bu alandaki sorumluluklarını ortaya koyarak yeni bir fikir oluşturma gayreti güder.(ÖNSÖZDEN)
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ
BİRİNCİ BÖLÜM
ULUSLARARASI HUKUKTA ATMOSFER
I. ATMOSFERİN YAPISI
II. ATMOSFERİN HUKUKİ STATÜSÜ
A. Atmosfere İlişkin Hukuki Çalışmalar
B. UHK'nin Gündemine Gelmesi
C. Atmosfer ve Hava Hukuku Ayrımı
III. ATMOSFERİ TEHDİT EDEN ÇEVRE SORUNLARI
A. Hava Kirliliği
B. Nükleer Zarar Tehdidi
1. Nükleer Silahlar
2. Nükleer Enerjinin Barışçıl Kullanımı
C. Ozon Tabakasının İncelmesi
D. Küresel İklim Değişikliği
IV. ATMOSFERİN DOĞAL KAYNAK OLARAK NİTELİĞİ
V. ATMOSFERİN ULUSLARARASI STATÜSÜNE İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELER
A. Küresel Ortak Alanlar (Global Commons)
B. İnsanlığın Ortak Mirası (Common Heritage of Mankind)
C. İnsanlığın Ortak Kaygısı (Common Concern of Humankind)
İKİNCİ BÖLÜM
ATMOSFERİN KORUNMASI VE ULUSLARARASI HUKUKTA SORUMLULUK
I. GENEL OLARAK ULUSLARARASI HUKUKTA SORUMLULUK
A. Uluslararası Hukukta Sorumluluğun Kaynağı
B. Ulusal Hukukta Sorumluluktan Farkları
C. Sorumluluğa Dair Uluslararası Hukuk Komisyonu Çalışmaları
1. Genel Çerçeve
2. Hukuka Aykırı Fiil
3. Sorumluluğun Devlete İsnat Edilmesi
4. Devletin Organları Marifetiyle Fiil İşlemesi
D. Sorumluluk ve Zarar İlişkisi
1. Kusur
2. Objektif Sorumluluk Halleri
E. Zararın Giderilme Yöntemleri
1. Eski Hale Getirme
2. Tazminat
3. Tatmin
F. Sorumluluğu Ortadan Kaldıran Haller
1. Meşru Müdafaa
2. Mücbir Sebep
3. Rıza
4. Karşı Önlemler
5. Tehlike ve Zaruret Halleri
G. Uluslararası Topluma Karşı Sorumluluklar
1. Uluslararası Hukukun Emredici Kurallarından Kaynaklanan Yükümlülüklerin Ağır İhlalleri
2. Uluslararası Topluma Karşı Yükümlükler
II. DEVLETİN ÇEVRE SORUMLULUĞU
A. Uluslararası Çevre Hukuku ve Egemenlik
B. Sorumluluk Hukuku ve Çevre
1. Çevrenin Tanımlanması Sorunu
2. Çevre ve Sorumluluk
C. Trail Smelter Davası ve Sorumluluk Hukukunda Etkileri
1. Genel olarak
2. Trail Smelter Davasının Uluslararası Çevre Hukukuna Dâhil Olması
3. İlkenin Günümüzde Uygulanabilirliği
D. Uluslararası Çevre Hukukunda Sorumluluğun Yürütülmesinde Yaşanan Güçlükler
1. Zararın Tanımı ve Tespiti
2. Zararın Derecesi
3. Faaliyet ile Zarar Arasında Bağ Kurulması
E. Uluslararası Çevre Hukukunda Zararın Bertaraf Edilmesi
1. Gerekli Özeni Gösterme (Due Diligence)
2. Zarar Vermeme İlkesi
3. Zararın Ortaya Çıkmadan Önlenmesi (Önleme İlkesi)
4. Zararın Çevre Hukukunda Karşılık Bulması (Kirleten Öder İlkesi)
5. İhtiyat İlkesi
F. Zararın Giderilme Yolları
1. Eski Hale Getirme
2. Tazminat
G. Çevre Alanında Sorumluluğa Gidilmesinde Yaşanan Güçlükler
H. Çevre Sorumluluğuna Ait Alternatif Yöntemlerin İşletilmesi
1. Kusursuz sorumluluk
2. Cezai sorumluluk
3. Erga Omnes Sorumluluk
4. Küresel İşbirliği Sorumluluğu
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ATMOSFERİN KORUNMASI İÇİN OLUŞTURULAN İŞBİRLİĞİ REJİMLERİ
I. KÜRESEL ATMOSFERİ KORUMA REJİMLERİ
A. Ozon Tabakasının İncelmesi Meselesi
1. Ozon Tabakasına İlişkin Uluslararası Çalışmalar
2. Viyana Ozon Sözleşmesi
3. Montreal Protokolü
B. İklim Değişikliği Meselesi
1. İklim Değişikliği Meselesine İlişkin Uluslararası Çalışmalar
2. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi
3. Kyoto Protokolü
II. Rejimlerin Ortaya Koyduğu Sorumluluk Halleri
A. Sorumluluğu Ortaya Koyarken Dikkat Edilen Hususlar
1. Gelecek Nesillerin İhtiyaçlarının Gözetilmesi
2. Sürdürülebilir Kalkınmanın Teşvik Edilmesi
3. Devletlerin Ortak Fakat Farklılaştırılmış Sorumluluklarının Kabul Edilmesi
B. Denetim Sistemleri
1. Ozon Rejiminde Denetim Sistemi
2. İklim Değişikliği Rejiminde Denetim Sistemi
C. Rejimlerde Türkiye'nin Yeri ve Sorumlulukları
1. Ozon Rejimi ve Türkiye
2. İklim Değişikliği Rejimi ve Türkiye
D. Rejimlerin Değerlendirilmesi ve Geleceği
1. Ozon Tabakasının Korunması Rejimi ve Geleceği
2. İklim Değişikliği ile Mücadele Rejimi ve Geleceği
SONUÇ
KAYNAKÇA
KİTAP VE MAKALELER
ULUSLARARASI BELGELER
Birleşmiş Milletler Belgeleri
Birleşmiş Milletler Konferans Metinleri
Uluslararası Hukuk Komisyonu Karar ve Belgeleri
Diğer Uluslararası Metinler
Uluslararası Sözleşmeler
Uluslararası Yargı ve Danışma Kararları
T.C. Kanun ve Yönetmelikleri
Çevrimiçi kaynaklar