İslam'ın aynı zamanda insan medeniyeti olduğunun bu kadar tezahür ettiği en zengininden en fakirine sultanından halkına tekkelerinden medreselerine şifahanelerinden aşevlerine kadar ictimaî sahayı derinden etkileyen ahkâm ve ahlakıyla tüm sivil ağını ören ve bunu kendi devletlerinin bile tasallutundan korumak için muazzam hukukla sarmalayan dünya tarihinde herhalde başka bir müessese yoktur.

Herşeyi devletten bekleme atâletinin bu atâlet neticesinde doğan doğru yanlış herşeye "boynum kıldan incedir" felaketinin önünde set olan devlet mekanizması önünden insan onur şeref ve hürriyetinin müdaafi olan halkın muhtaç olduğu dinî veya ictimai tüm kurumların rejimlerin ve sultaların tasallutundan kurtaran "vâkıfın koyduğu hüküm Şâri-i Teâla'nın koyduğu hüküm gibidir" kaidesiyle dünyevi her otoriteyi aşan temelini enbiya-i izamın attığı ahkâmını müctehid imamların ortaya koyduğu ahlâkını ariflerin sunduğu bir nizamdır vakıflar.