GİRİŞ
Toplum halinde yaşayan insanların çeşitli gereksinimlerinin karşılanması ve aralarındaki
ilişkilerden doğan olayların incelenmesi bunların özelliklerine göre çeşitli sosyal bilim dallarını
oluşturmaktadır. Bunlardan kendi aralarında ilişkili olanları birleşerek veya bu ilişkiler açıkça
saptanarak toplumsal düzenler disiplinler ortaya çıkarırlar. Bunlar hukuki ekonomik ve
toplumsal olaylardır. Yani hukuk biliminin konusunu hukuki olaylar iktisat biliminin konusunu
iktisadi olaylar ve maliye ilmini konusunu da mali olaylar oluşturmaktadır.
Kamu yönetimi toplumsal olayların yönlendirilmesi ve toplumun yönetilmesi olduğuna
göre bu düzenleri sağlamak disiplinleri o toplumun yapısına göre geliştirmek ve onlardan
yararlanmak durumundadır. Her toplumda insan gereksinimlerinin karşılanması en önemli sorun
ve başta gelen amaç olmaktadır. Ancak dünya kuruldu kurulalı insanların tüm ihtiyaçlarını onların istedikleri şekilde ve derecede tatmin etmek mümkün olamamıştır. Kamu yönetiminde
yöneticilerin kamu hizmetlerini belirleyip bu hizmetleri toplumu meydana getiren vatandaş veya
vatandaş gruplarına götürmek görevi vardır. Günümüz modern devlet anlayışı içerisinde kamu
yönetiminde ekonomik ve mali konular giderek ağırlık kazanmış ve yapılacak kamu hizmetlerini
ekonomik ve mali esaslar içinde yapma zorunluluğu doğmuştur. Bu nedenle kamu
yönetimindeki gelişmeler ve değişmeler ekonomik ve mali gelişmelere paralel biçimde
oluşmaktadır. Devletin toplum için yapacağı hizmetler de artık klasik anlamdaki savunma
emniyet ve adaletin dağıtımı hizmetleri olmak yanında çok daha gelişmiş ve genişlemiş
bulunmaktadır. Özellikle 1936 yılında Keynes'in Genel Teorisini yayınlamasından sonra devletin
görevleri ve hizmet sahası fevkalade genişlemiştir. Ekonomik hayata fiilen katılan devletin
gerekli ekonomik denge ve ekonomik gelişmeyi sağlamaya çalışırken üstlendiği görevler
devletin ekonomik yapı içerisindeki fonksiyonlarını artırmıştır. Mesela gelişme ekonomisinde
özellikle iyi yetişmiş insan gücüne ihtiyaç vardır ve devlet eğitim hizmetlerini üstlenmiştir. İnsan
gücünün sağlıklı yaşaması gerekir. Devlet bu nedenle sağlık hizmetlerini üzerine almıştır.
Teknolojik gelişmelerin izlenmesi ve gerektiğinde teknoloji transferlerinin gerçekleştirilmesi yine
devletin yapması gereken görevleri arasına girmiştir. Yine toplum refahının sağlanmasına ilişkin
faaliyetler devletin görevleri arasındadır ve bu gibi hizmetler kamu hizmetlerinin kapsamının
genişlemesine neden olmuştur. Milli gelirin dağılımını en adil biçimde sağlanması gereği sosyal
yardım kavramını da geliştirmiş ve önemli bir faaliyet sahasının oluşmasına neden olmuştur.
Devletler toplum halinde yaşayan insanların kamusal gereksinmelerini karşılamak için
kurulmuş olan kamu kurumlarıdır. Bütün kamu kuruluşları başta devlet olmak üzere görevlerini
yerine getirebilmek ve faaliyette bulunabilmek için aynı özel firmalar gibi kaynak temin etmek
ve kullanmak zorundadırlar. Çünkü insanların toplum yaşantılarından doğan kamu
gereksinmelerinin karşılanması kamu hizmetleri ile sağlanmaktadır. Bu hizmetlerin görülmesi
ise mali vasıtalara ve özellikle paraya ihtiyaç göstermektedir. Aynı zamanda devletin kamu
hizmetleri görebilmesi ve görevlerini yapabilmesi için lüzumlu mali vasıtalara sahip olduğu gibi
onları kullanması da gerekir. Bu da kamu harcamalarını oluşturmaktadır.
Kamu kesiminin gelecek bir dönem için kaynak temin etmek ve harcama dengesini
sağlamak demokratik rejimlerde bütçe yoluyla sağlanmaktadır. Diğer bir ifade ile parlamenter
demokratik rejimlerde bütçeler kıt kaynakların kamu ve özel sektör arasında ve kamu sektörü
içindeki dağılımını tayin etmektedir. O halde oy ve karar mekanizması kıt kaynakların insan
ihtiyaçlarının tatmininde önemli bir rol oynamaktadır. Özellikle parlamenter demokrasilerde
yasama organının yürütme organına kamu harcaması yapma ve kamu gelirlerini toplama
konusunda bütçe kanunu ile yetki vermesi kamu sektörü faaliyetlerinin finansmanının devletin
hakimiyet hakkına dolayısıyla kamu hukuku kurallarına dayandığını göstermektedir. Oysa özel
sektör faaliyetlerinin finansmanı ise gönüllü ödemeye dayanan fiyat yöntemi ile
gerçekleştirilmektedir.
Kamu sektörü özellikle 1929 ekonomik buhranından sonraki devrede bütçe yoluyla
kamu harcaması yapmak ve kamu gelirlerini (Vergiler borçlanma ve emisyon) elde etmek
suretiyle ekonomide kaynak dağılımını ekonomik istikrarı ve iktisadi büyüme ve gelişmeyi
etkileyen bir takım iktisadi ve sosyal amaçlara ulaşmaya çalışmaktadır. İşte bu sosyo-ekonomik
amaçların gerçekleştirilmeye çalışılması çok eski bir tarihsel ve sosyal kurum olan bütçenin
önemini daha da artırmış bulunmaktadır. Şüphesiz ki yukarıda ifade ettiğimiz iktisadi ve sosyal
amaçlara ulaşmada bütçenin büyüklüğü dengesi dengesizliği veya bütçe açığının finansman şekli
8
bir araç olarak kullanılmaktadır. Yani bütçe kanunu ile belirtilen kamu gelirlerinin ve giderlerinin
miktarı ve bileşimi çeşitli iktisadi ve sosyal amaçları etkilemektedir.
Maliye ilminin konusunu mali olaylar ve mali müesseseler teşkil etmektedir. Mali olaylar
ise devletin görevlerini yerine getirebilmesi için gerekli kamu harcamalarının yapılması ve kamu
gelirlerinin toplanmasından oluşmaktadır. Günümüzde mali olayların etkinliğinin sağlanması ise
devletin bütçe sistemi ile yakın ilişki içinde bulunmaktadır. Çünkü kamu sektörünün etkin bir
şekilde çalışması gelir dağılımının düzeltilmesi ve kamu harcamalarında israfın önlenmesi
suretiyle ekonomik kalkınma ve gelişmenin sağlanması bütçenin temel ilkeleri arasında
görülmektedir. Modern bütçe sistemlerinin en nemli işlevi ise harcama paketlerinin
değerlendirilmesinin kolaylaştırılması ve çeşitli kamu hizmetleri talepleri arasında daha kolay
mukayese imkanı sağlamasıdır. Halbuki geleneksel bütçe sisteminde bütçe dokümanlarının
sunuluşu bu işlevin yerine getirilmesini önlemektedir. İşte bu nedenle çeşitli ülkelerde bütçe
reformları üzerinde durulmakta ve bu konuda türlü çalışmalar yapılmaktadır.
Toplumsal olayların yönlendirilmesi ve toplumun yönetilmesine kamu yönetimi
denildiğine göre kamu yöneticilerinin kamu hizmetlerini belirleyip bu hizmetleri toplumu
meydana getiren kişilere götürmek devletin asli görevi sayılmaktadır. Nitekim çağdaş devlet
anlayışında ve kamu yönetiminde iktisadi ve mali konular giderek ağırlık kazanmış ve kamu
hizmetlerini iktisadi ve mali bakımdan etkin bir biçimde yapma zorunluluğu doğmuştur. Öyle ki
kamu yönetimindeki gelişme ve değişmeler iktisadi ve mali gelişmelere paralel bir şekilde
oluşmaktadır denilebilmektedir.
Günümüzde devletin etkin bir üretim ve yönetim birimi olduğunu görüyoruz. Bu
dönemde artık devlet hem en büyük üretici hem de en büyük tüketici konumuna gelmiştir. Şöyle
ki devlet ekonomik faaliyetlerin hemen hemen hepsine bazen sosyal fayda yaratmak bazen
öncülük etmek bazen da düzeltici görevler yapmak amacıyla özel sektörle birlikte
katılmaktadır. Geleneksel iktisadi ve mali düşüncelerin hakim olduğu dönemlerde bile sadece
özel ekonomi kesiminin faaliyette bulunduğu ve devletin ekonomik faaliyete katılmadığı
görülmemiştir. Çünkü sadece özel ekonomi kesiminin faaliyette bulunduğu ve devletin
ekonomik faaliyetleri sonucunda piyasada fiyatların ışığı altında optimal kaynak dağılımı adil
gelir dağılımı ekonomik istikrar ve arzu edilen iktisadi büyüme hızı gerçekleştirilememektedir.
Günümüzde kamu hizmetleri giderek artmakta ve bunların görülmesi de devletin
görevleri arasında sayılmaktadır. Bu nedenle çağdaş modern devlet zaman zaman piyasa
ekonomisinde bile en azından müdahaleci düzenleyici ve önleyici rol almaktadır. Çünkü özel
kesimde faaliyette bulunan firmalar kişisel kar elde etmek amacıyla hareket etmek
durumundadırlar. İşte bütün iktisadi ve mali faaliyetlerin kamu kesiminde yönetimi de bütçe
politikası yoluyla gerçekleştiği için bu konunun derinliğine ve esaslı bir şekilde incelenmesi
yararlı olacaktır.