Bu çalışma içtihatlı mevzuat incelemesidir. (TBK. 393 447. maddelerinde) düzenlenen HİZMET SÖZLEŞMELERİ ile ilgili davalar genel bilgiler açıklama ve örneklerle. çalışmaya alınmış olup güncel ve yeni tarihli Yargıtay kararları ile araştırılmıştır.
Çalışmadan Özetler;
İş sözleşmesinin tarafları asgarî ücretin altında kalmamak kaydıyla sözleşme özgürlüğü çerçevesinde ücretin miktarını serbestçe kararlaştırabilirler. İş sözleşmesinde ücretin miktarının açıkça belirtilmemiş olması taraflar arasında iş sözleşmesinin bulunmadığı anlamına gelmez. Böyle bir durumda dahi ücret 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun 401. maddesine (818 sayılı Borçlar Kanunu'nun 323. maddesinin ikinci fıkrası) göre tespit olunmalıdır. İş sözleşmesinde ücretin kararlaştırılmadığı hallerde ücretin miktarı işçinin kişisel özellikleri iş yerindeki ya da meslekteki kıdemi meslek unvanı yapılan işin niteliği iş sözleşmesinin türü iş yerinin özellikleri emsal işçilere o iş yerinde ya da başka işyerlerinde ödenen ücretler örf ve adetler göz önünde tutularak belirlenir.
İşçinin alacak miktarı belirlenirken bu hesabı doğrudan etkileyecek olan işçinin gerçek ücretinin saptanması gerekmektedir. Gerçek ücret; işçinin kıdemi yaptığı işin özelliği ve niteliğine göre işçiye ödenmesi gereken ücrettir.
İş sözleşmesinin tarafları görünüşte bir ücret belirlemiş olabilirler ancak bu ücret tarafların aralarında kararlaştırdıkları gerçek ücret olmayabilir. Uygulamada bazen taraflar arasında kararlaştırılmış olan gerçek ücret (örneğin SGK primlerini daha az ödemek amacıyla) bordroya yansıtılmamakta daha düşük (örneğin asgari ücret) gösterilmektedir. Bu gibi durumlarda hâkim tarafından gerçek ücretin saptanması yoluna gidilmelidir (Süzek S.: İş Hukuku 11. Baskı İstanbul 2015 s: 394 395)
İş sözleşmesinin tarafları arasında ücret miktarı konusunda çıkabilecek ihtilaflarda gerçek ücretin her türlü delille ispatı mümkündür. Aylık ücreti gösteren para makbuzları banka kayıtları ticari defter kayıtları tanık beyanları gibi delillerle işçinin imzasını taşıyan ücret bordroları veya hizmet sözleşmesinde yazılı olan ücretin gerçek olmadığı kanıtlanabilir. Ücretin mevcut delillerle şüpheye yer bırakmayacak şekilde belirlenmesi mümkün bulunmayan kimi durumlarda yapılacak iş hizmet süresi ve diğer belirleyici özellikler göz önünde tutularak ve ayrıca ilgili meslek birliklerinden sorulmak suretiyle de belirlenebilir. Meslek birliklerince bildirilen ücret miktarları tarafları ve mahkemeyi bağlayıcı nitelikte olmayıp diğer bilgi ve belgelerle de Y 9. Hukuk Dairesi 2016/15516 E. 2016/17659 K.
Geniş anlamıyla sorumluluk kavramı bir kişinin başka bir kişiye verdiği zararları giderme yükümlülüğü olarak tanımlanabilir. Hukukî anlamda sorumluluk ise taraflar arasındaki hukukî ilişkisinin zedelenmesi sonucu doğan zararların giderilmesi (tazmin edilmesi) yükümlülüğünü içerir.
Kusur sorumluluğu bir kimsenin hukuka aykırı ve kusurlu bir davranışla sözleşme dışında diğer bir kimseye vermiş olduğu zararın giderilmesini düzenleyen sorumluluk türüdür. Bu sorumlulukta kusur sorumluluğun kurucu unsuru olarak düzenlenmiştir (Eren Fikret: Borçlar Hukuku Genel Hükümler 22. Baskı Ankara 2017 s. 594).
Kusur sorumluluğunda bir zararı başkasına tazmin ettirmek ancak zarar onun kusurlu bir fiilinden doğmuş ise mümkündür (Tandoğan Haluk: Türk Mes'uliyet Hukuku Ankara 1967 Kusur sorumluluğuna doktrin ve uygulamada eş anlamda olmak üzere "haksız fiil sorumluluğu" veya "sübjektif sorumluluk" da denilmektedir. Bununla birlikte sorumluluğun asli şartı; zararla söz konusu davranış veya olay arasında bir sebep sonuç ilişkisinin bulunmasıdır. Bu sebep sonuç ilişkisine genel anlamda illiyet bağı denir. Burada sözü edilen illiyet bağı uygun illiyet bağıdır. Uygun illiyet bağı olayların olağan akışına ve hayat tecrübesine göre sebebin meydana gelen sonucu yaratmaya elverişli olmasıdır. Uygun illiyet bağı sorumluluğu zarar veren bakımından öngörülebilir risklerle sınırlamaktadır (Eren s.561). Başka bir deyişle hayatın olağan akışı ve hayat tecrübesi bakımından öngörülemez zararlar uygun illiyet bağı kapsamında sorumluluğu doğurmayacaktır.
İlliyet bağı; mücbir sebep zarar görenin kendi kusuru veya üçüncü kişinin kusuru nedeniyle kesilebilir. Aynı zamanda sorumluluktan kurtulma sebebi olan bu üç sebep sadece kusur sorumluluğunda değil kusursuz sorumlulukta da kabul edilmektedir (Eren s. 561). Her üç neden açısından da illiyet bağının kesildiği iddiası sorumlu kişiler tarafından açıkça ispatlanmadıkça kabul edilmemelidir. Bu bakımdan sorumluluktan kurtulmak oldukça zorlaştırılmıştır.
Sorumluluk şartları gerçekleştiği takdirde zarar veren zarar görenin mal varlığında meydana gelen eksilmeyi gidermek zorunda ise de zararlı sonucun doğmasına zarar veren yanında zarar görenin kusuru veya bazı durum ve davranışları ya da umulmayan olaylar da katkıda bulunmuşsa tazminattan belirli bir indirim yapılması hakkaniyete daha uygun düşmektedir. Bu düşünce ile tazminattan indirim sebepleri 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nda (mülga 818 sayılı Borçlar Kanunu'nda) ve diğer bazı özel kanunlarda düzenlenmiştir.
Tazminattan indirim sebeplerinin en önemlileri ise Türk Borçlar Kanunu'nun "Haksız Fiilden Doğan Borç İlişkilerinin" düzenlendiği İkinci Ayırımda yer alan 51. ve 52. maddelerinde (818 sayılı Borçlar Kanunu m.44) belirtilen sebeplerdir. Sözü edilen bu tazminattan indirim sebepleri özel hükümler mevcut olmadıkça akdi sorumlulukta da uygulanacaktır. Zira Türk Borçlar Kanunu'nun 114. (818 sayılı Borçlar Kanunu'nun 98.) maddesinde haksız fiil sorumluluğuna ilişkin hükümlerin kıyas yoluyla sözleşmeye aykırılık hâllerinde de uygulanacağı hükme bağlanmıştır.
6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun 52. maddesinin 1. fıkrası; "Zarar gören zararı doğuran fiile razı olmuş veya zararın doğmasında ya da artmasında etkili olmuş yahut tazminat yükümlüsünün durumunu ağırlaştırmış ise hâkim tazminatı indirebilir veya tamamen kaldırabilir." hükmünü içermektedir. Görüldüğü üzere bu fıkra daha çok zarar görenle ilgili olup "hiç kimsenin kendi kusurundan yararlanamayacağı" yönündeki genel hukuk ilkesinin etkisiyle düzenlenmiştir. Buna göre zarar görenin rızası ve zarar görenin kendi kusuru tazminattan indirim sebebi olarak öngörülmüştür.
Zarar görenin kendi kusurunda kişinin kendisine zarar veren bir hareket tarzı söz konusudur. Zarar görenin kendi kusuru akıllıca iş gören mantıklı bir kişinin kendi yararı gereği zarara uğramamak için kaçınacağı veya kaçması gereken bir eylemi olarak nitelendirilmelidir. Zarar görenin kusuruna ortak kusur birlikte kusur veya müterafik kusur da denilmektedir (Tandoğan Haluk: Türk Mesuliyet Hukuku Ankara 1961 s. 318).
Müterafik (ortak) kusur makul bir kimsenin kendi yararına sakınmak zorunda olduğu düşüncesiz dikkatsiz bir hareket tarzıdır. Müterafik (ortak) kusur kasdi olabileceği gibi ihmal şeklinde de ortaya çıkabilir. Zarar görenin müterafik (ortak) kusuru tespit edilirken aynen zarar verenin kusurunda olduğu gibi objektif kusur kriterlerine başvurulmalı yani objektifleştirilmiş kusur kavramı esas alınmalıdır. Zarar görenin müterafik kusuru illiyet bağını kesecek yoğunlukta ise zarar veren sorumluluktan kurtulacak ve tazminat ödemeyecektir. Buna karşılık zarar görenin müterafik (ortak) kusuru bu yoğunlukta değilse ortak sebep olarak tazminattan indirim sebebi teşkil edecektir. Zira bu hâlde zarar görenin kusuru diğer ortak sebepler arasında kısmi bir sebep olarak zararın doğmasına veya artmasına katkıda bulunmuştur (Eren s. 791).
6098 sayılı TBK. fazla çalışma borcu başlıklı 398. maddede; "Fazla çalışma ilgili kanunlarda belirlenen normal çalışma süresinin üzerinde ve işçinin rızasıyla yapılan çalışmadır. Ancak normal süreden daha fazla çalışmayı gerektiren bir işin yerine getirilmesi zorunluluğu doğar işçi bunu yapabilecek durumda bulunur ve aynı zamanda kaçınması da dürüstlük kurallarına aykırı olursa işçi karşılığı verilmek koşuluyla fazla çalışmayı yerine getirmekle yükümlüdür. Özel kanunlardaki hükümler saklıdır." ve Fazla çalışma ücreti başlıklı 402. maddede; "İşveren fazla çalışma için işçiye normal çalışma ücretini en az yüzde elli fazlasıyla ödemekle yükümlüdür. İşveren işçinin rızasıyla fazla çalışma ücreti yerine uygun bir zamanda fazla çalışmayla orantılı olarak izin verebilir." hükümleri bulunmaktadır.
Bu eserin hazırlanmasında büyük özveride bulunarak yardımlarını esirgemeyen Sn. Alihan YENİPINAR'a en içten duygularımla minnet ve şükranlarımı sunarım.
Eserin basımını üstlenen;
Bu eserin hazırlanmasında büyük özveride bulunarak yardımlarını esirgemeyen Sn. Alihan YENİPINAR'a en içten duygularımla minnet ve şükranlarımı sunarım.
Eserin basımını üstlenen;
Platon Yayınevi çalışanlarına ve emeği geçenlere çok teşekkür ederim.

Filiz BERBEROĞLU YENİPINAR