Türk Edebiyatı'nın ilk tarihi romanı olma özelliği taşıyan Cezmi 1880'de ilk kez basılmıştır. Kitap iki cilt olarak düşünülse de ikinci cildi yazılmamıştır.

Kitapta II. Selim döneminde İranlılarla yapılan savaşta yer alan vatansever asker Cezmi'nin başından geçen olaylar anlatılmaktadır. Cezmi yiğit bir sipahi olduğu kadar aynı zamanda bilgin bir şairdir. Ciritte atlı sporda ustadır.

Namık Kemal Cezmi'yi genç cesur vatanını ve milletini her şeyden çok seven bir karakter olarak öne çıkarırken topluma "herkes vatanı için elinden gelen her şeyi yapmalı hatta canını bile seve seve vermeli" mesajı vermek ister.