Lugat bakımından ruh can cesed heva heves ve bir şeyin hakikati manalarında kullanılan nefis; şer'i bakımdan "şehvetin gadabın ve kötü duyguların mebdei" (başladığı yer) diye tarif edilmiştir. Nefis tek birşeydir. Onun sıfatları çoktur. Şehvet öfke ve kin gibi cihetlere yöneldiği zaman "kötülükle emreden nefis" olur. ilahi aleme ibadet ve salih amellere meylet tiğinde "nefs-i mutmainne" (huzura ermiş nefis) haline gelebilir. Bu değişik arzuların arasında kah zulmani kah ruhani görüntüleri olur. Velayetin en yüce mertebesinde bile nefsin tesiri eksik olmaz. Fakat zarar verecek halden çıkmış bulunur. Mikrobun bulaşmasına karşı; o mikroptan elde edilen aşının koruyucu hale geldiği gibi ıslah olmuş bir nefis de zarar yerine fayda verecek hale gelir.