Tarihte zorun rolü hakkındaki tartışmanın özü neydi? Dühring felsefe ve iktisat konusundaki ders kitaplarında insanın insan tarafından sömürülmesinin esasının tarihsel bir zor eylemi olduğunu ve bunun daha güçlü kişi ya da sınıf yararına sömürücü bir iktisadi sistem yarattığını iddia etmişti. Dolayısıyla bir devrimci hareketin itici gücü sömürüyü sürdürmeyi amaçlayan mevcut haksız zor uygulamasına karşı duyulan ahlaki tepki olmalıydı. Engels Dühring'i çürütürken insanlık tarihinde siyasal zorun ve onun sağladığı iktidar sisteminin bağımsız ve öncel unsurlar olduğunu önermenin saçmalığını sergiler. Geniş tarih bilgisine dayanarak zorun amaçladığı hedefin ve çeşitli dönemlerde emrinde bulunan silahların üretici güçler düzeyine ve diğer iktisadi unsurlara nasıl bağlı olduğunu gösterir. Bu durumda siyasal güç uzun dönemde her zaman iktisadi ve toplumsal güçler dengesindeki değişikliklere kendini uyarlamak ve iktisadi gelişmenin buyruklarına boyuneğmek zorundaydı. Bir üretim tarzı ve ona uygun olan siyasal sistem bunu sürdürmek için gerekli olan zor derecesine bakılarak değil gelişmeyi engelliyor mu yoksa hızlandırıyor mu buna bakılarak değerlendirilmelidir. Kölelik ilk doğduğunda tarihsel anlamda ileri bir adımdı çünkü ilkel topluluğu dağıttı ve toplumun üretken gücünü geliştirdi. Geçmişte ne zaman siyasal güç iktisadi gelişme ile çatıştıysa çatışma her zaman siyasal gücün devrilmesiyle sonuçlanmıştır: iktisadi gelişme amansız ve istisnasız bir biçimde ezip geçmiştir.
Ernst Wangerman