XIII. yüzyılda Anadolu'da Hünkâr Hacı Bektaş Veli önderliğinde örgütlenen bir inanç-düşünce söylemi gelişmiştir. "Horasan Erenleri" olarak tanınan Türkmen dervişleri Anadolu'da büyük çaplı bir kültürel sosyal iktisadî ve inançsal değişimin taşıyıcısı olmuşlardır.

Hünkâr Hacı Bektaş Veli Velayetnamesi'nde Hünkâr Hacı Bektaş Veli'nin birçok halifesinin yurt kurma sebebiyle Anadolu'nun ve Balkanların farklı yörelerine gönderildiği anlatılmaktadır. Hünkâr Hacı Bektaş Veli dönemiyle beraber Alevi-Bektaşi düşüncesi Anadolu'da olduğu gibi Rumeli topraklarında da temellenir. XIII. Yüzyılda Balkan coğrafyasında geleneğin en önemli karizmatik-tarihi temsilcisi olan Sarı Saltuk faaliyet gösterir.

Sarı Saltuk Hünkâr Hacı Bektaş Veli tarafından Balkanlara gönderilir. Sinop'tan Karadeniz yoluyla Gürcistan'a oradan Kaligra kanalıyla Balkanlara geçen Sarı Saltuk  insanüstü vasıflarla tanıtılan kimi yerde canavarlarla mücadele eden bir kahraman kimi yerde de Hacı Bektaş Veli Ahi Evran Mevlânâ ile irtibatı olan bir erendir. Cem Sultan'ın büyük çabaları ile Ehl-i Sünnet'ten gösterilme çabalarına rağmen Sarı Saltuk apaçık; bir evliyaullah kutup ve veli olarak kolonizatör bir Türk dervişi Alevi-Bektaşi alperenidir.