O cumhuriyeti göremedi. Cumhuriyetin kurulacağını da bilemezdi. Tahtından indirildikten on dört vefatından beş yıl sonra Osmanlı Devleti tarihe mâl oldu.

Aradan yüz yıl geçmesine rağmen hâlâ cumhuriyetin karşıtı gündemden bir türlü düşürülmeyen kısır bir tartışmanın devam ettiği bir padişah olarak anılıyor.

II. Abdülhamid faziletli bir insandı. Siyasi tarih bir yana kendi parasıyla 1552 adet hayır eserini hizmete sundu. Lüks ve israf hususunda olumsuz bir yanına rastlanmayan bu padişahın devlet harcamalarında çok tutumlu davrandığı bilinmektedir.

Artık tarihimizle barışıp dostu düşmanı ayırmamız gerekiyor. Tabi millî tarihimizi de çok iyi bilmemiz şart. Onun için II. Abdülhamid hakkında tarafsız ve doğruları ortaya koyan tarihî eserlerin kaleme alınması gerekiyor. Bu küçük çalışmamızın okuyuculara bu duygularla yararlı olacağı ümidindeyiz.