Müşâhedat Ahmet Mithat Efendi'nin sadece natüralist bir roman yazmak için kaleme aldığı bir eser değil bu natüralist romanın nasıl yazılacağına öncülük eden bir rehber niteliğindedir. Tanzimat Dönemi romanının ötesine geçerek Batı'da dahi henüz görülmediği söylenen tekniklerle yazılan bu roman büyük oranda toplumsal beklentileri sorgular ve sosyal eleştiride bulunur.

Ahmet Mithat'ın olaylara ve insanlara karşı gözlemlerinden oluşan Müşahedât'ta yazar romanın başkahramanı olarak kendine de yer verir. Mithat çalıştığı gazeteye gitmek için Beykoz'dan Eminönü'ne giden bir vapura biner. Biri yaşlı ikisi genç üç kadın ile karşılaşır aralarında geçen bütün konuşmalara tanıklık eder. Duyduğu ilgi uyandırıcı konuşmalar arasında yazacağı romanın konusunu düşünür ve kadınların konuşmalarına kulak kabartmaya devam eder. Vapur iskeleye yaklaşınca onları takip ederek ulaştığı gizemli kadının hikâyesi romanın temel izleğini oluşturur.

Yazar romanında Batılılaşma kadın-erkek ilişkileri Müslüman ve gayrimüslimlerin yaşantıları konularına ilişkin tespitlerini dönemin sosyal ve siyasal atmosferiyle harmanlayarak ele alır. Mithat'ın flanörvari keskin gözlem yeteneği İstanbul'un kalabalık sokaklarına ve gizli köşelerine hayat vererek geçmiş dönemlere bir bakış sunar. Şehrin hareketli sokaklarının entelektüel çevrelerinin karakterlerinin özünü yakalayarak günlük yaşamın canlı bir resmini çizer.