Türkiye'nin güzel mi güzel yoksul mu yoksul bir köyüdür Karataş. Kara Bayram da bu köyün yoksullarından biridir. Babadan kalma tek odalı bir evde yaşar iyi huylu karısı üç yavrusu bir de evinin direği anası Irazca'yla. Dertli kadındır Irazca yaslıdır. Ama dişlidir bir o kadar da. Kendi yağlarıyla kavrulup giderlerken bir gün huzurları kaçar. Muhtar Cımbıldak Hüsnü'nün kayırdığı Haceli evlerinin önüne ev yapmaya kalkışır çünkü. Tabii Irazca dikleşir; kızılca kıyametler kopar köyde... ve kasabada. Gelmedik kalmaz başlarına...

Fakir Baykurt bu romanıyla köy yerindeki küçük hesapları bu hesapların peşinde koşan fırsatçıları onların siyasetteki bürokrasideki uzantılarını ve o zalimlerin ezmek yok etmek istediği aydınlık güzel insanları anlatıyor; kısacası yine "memleket mesele-lerine" değiniyor. Hem de sakıncalı damgası yemek ve zamanında pek çok tartışmanın ve dolayısıyla husumetin odağı olmak pahasına...

İki kez filmi çekilen edebiyatımızın tartışmasız bir başyapıtıdır.